| قبل | فهرست | بعد |
و ليكن نبينم كسى را به راه
كه باشد روان سوى اين جايگاه
گروهى ز دانش به دنيا رسند
از اين ره به كبر و به اغوا رسند
از اين نعمت پر بهاى جهان
گرفته كمك تا رسانند زيان
بر اين بندگان خداى كريم
ز راه همين امر حىّ رحيم
گروهى دگر در ره دانشاند
هميشه در اين ره پى خواهشاند
و ليكن در اين باره بينا، نىاند
پى درك مفهوم و معنا، نىاند
به يك شبهه بيرون شوند از يقين
نباشد چنين شيوهاى دلنشين
لياقت از اينان هويدا مباد
نشانى چو فرزانه پيدا مباد
پى لذتاند آن گروه دگر
بود سومين دسته اينسان به بر
عنان را به شهوت سپرده همى
نباشند از اين ره برون يكدمى
پى ثروتاند و بدنبال مال
نكرده نظر بر حرام و حلال
نگهبان دين خدا نيستند
ز ظلم و ستم هم جدا نيستند
چو حيوان به صحرا به فكر چرا
به هر گه براهى چنين مبتلا
از اين رو چو عالم رود زين جهان
بميرد دگر علم و باشد عيان
و ليكن نگردد تهى اين زمين
كه نبود نگهبان دين مبين
هويدا بود گاهى اين رهبرى
گهى هم بود شيوه ديگرى
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 702
پى حفظ امر خداى ودود
ببايد رهى اين چنين برگشود
قسم بر خداوند با عزّ و جاه
در اين باره باشم يقينا گواه
كه تعداد آنان نباشد زياد
كماند و ولى از ره اعتقاد
پر ارزش بود در بر آن كريم
خداوند بخشنده و آن رحيم
كه فرمان او را نگهبان شوند
در اين ره به سعى فراوان شوند
به مثل خود آنان همى بسپرند
به فرمان يزدان همى ره برند
ز دانش بر آنان درى باز شد
بر آنان چو بالى به پرواز شد
به آسودگى برده ره بر يقين
كه باشد بر آنان رهى پر ثمين
به آسانى آمد بر آنان بدست
همه تار زحمت بر آنان گسست
از آنچه به نادان بدى ترس و بيم
بدندى در اين ره به ترسى عظيم
بر آن عده انسى بيايد عيان
رها كرده با لطف يزدان جهان
نماينده خالقاند اين گروه
همان خالق قاهر و با شكوه
رساننده دين يزدان شدند
مطيع همان امر و فرمان شدند
بديدار آنان بسى مايلم
در اين ره به شوقى چنين كاملم
بر آن دم كه مايل بدى بازگرد
كميل ار كه خواهى سرافراز گرد
مقام هر آن كس بود بر زبان
چو گويد سخن گردد از وى عيان
هر آن كس كه نشناسد ارج و بها
بهاى خود و ماند از او جدا
بنابودى افتد به طور يقين
كه اين خود به جايش بود چون بلا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 703
ز راه نصيحت بفرمود على
كه نور خدا بود از او منجلى
به مردى كه بودش در اين راه گام
بفرمودش آن مرد نيكو مرام
مباش از كسانى كه دور از عمل
ببسته اميدى به عزّو و جل
به توبه اميدش بود بس دراز
كه شايد از اين ره شود سرفراز
بگفتن بود همچنان زاهدان
ولى در عمل نه، فقط در زبان
ز دنيا هر آنچه دهندش ز مال
نباشد ورا سيرى از آن منال
قناعت ندارد نباشد اگر
ز اموال دنيا نبيند اثر
بر آنچه كه دارد ندارد سپاس
در اين ره بود حرص وى بىقياس
بجويد از آنچه نباشد ورا
به آنچه كه دارد نباشد رضا
شود مانع كار و كردار زشت
ولى خود نباشد چو نيكو سرشت
دهد امر و فرمان به انجام كار
ولى خود نبخشد به آن اعتبار
بود يار مردان نيكو نهاد
ولى خود بمانند آنان مباد
بدش آيد از آنكه دارد گناه
ولى خود بپويد بدينگونه راه
ز فرط گناهان گريزان بود
ز مرگ و در اين باره حيّران بود
و ليكن نگردد جدا ز آن صفات
بود اين چنين تا به وقت ممات
به روزى چو بيمارى آيد به پيش
از اين ره شود خسته و دلپريش
ز كردار بگذشته نادم شود
به ظاهر در آن لحظه خادم شود
ولى چون كه بيمارى آيد به سر
شود غافل از عزم خود بد سير
تكبّر كند چون بر آيد ز جاى
چو بيمارى آيد نماند به پاى
دل افسرده گردد شود دلغمين
به زارى شود بيگمان همنشين
چو بيچارگان نام يزدان برد
همى نام يزدان فراوان برد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 704
و ليكن رها گر شود زين تعب
نيارد دگر نامى از وى به لب
بر او نفس امّاره غالب بود
ز افكار فردا گريزان شود
به آن كس كه باشد ز حيث گناه
همى كمتر از وى به اشك و به آه
بترسد ولى خود بدارد اميد
در اين ره اميدش بود بس مزيد
چو ثروت بدست آورد در نشاط
به گمراهى افتد چو پويد صراط
و ليكن به نوميدى افتد يقين
شود گر كه با فقرى او همنشين
به سستى گرايد به هنگام كار
به كارى نماند چنان پايدار
به راه اطاعت بود در قصور
ولى وقت حاجت نبيند حضور
بر او تا كه آسايشى رو كند
صميمانه ره را بدانسو كند
ز توبه حذر مىكند بىگمان
به وقتى دگر مىدهد آن زمان
چو سختى بيند نهد پا برون
ز فرمان دين با تلاشى فزون
به پند و نصيحت گويد سخن
ولى خود بيفتد به رنج و محن
به پند و به اندرز بگويد كلام
بود سعى ايشان در اين ره تمام
ولى خود پذيراى اين قول نيست
نمىدانم اين خوى و كردار چيست
ز حرف و سخن باشدش امتياز
ولى در عمل كى بود سرفراز
بود در پى مال دنيا بسى
در اين ره كند دمبدم بررسى
ولى در عمل سستى آيد پديد
به كردار وى سستى آيد مزيد
اطاعت ز امر خدا را ضرر
بداند چو آيد همى در گذر
غرامت بود نزد وى همچو سود
جدا بودن از امر حىّ ودود
ز مرگ او بترسد فراوان همى
و ليكن نباشد به فكرش دمى
گناه كسان را شمارد بزرگ
گناه خودش گر چه باشد سترگ
بپنداردش خرد و بىاعتبار
به حدّى كه هرگز نيايد به كار
اطاعات خود را شمار زياد
اگر چه بدينگونه هرگز مباد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 705
ولى اندك است طاعت ديگران
به نزد وى آيد چو حرف و بيان
در اين ره به مردم كند سرزنش
خودش گر چه اينسان ندارد منش
ز بيهوده گوئى ندارد هراس
به حدّى كه نتوان نمودش قياس
كه با اغنيا باشد اين گفتگو
نگردد به اندوه و غم روبرو
كه بهتر بود بهر او اين عمل
چو ذكرى بگويد ز عزّو و جل
خصوصا به همراه جمعى فقير
كند ذكرى اين گونه آن هم قصير
به نفع خود هر دم بگويد سخن
بجز اين قضاوت بود با محن
نهد زير پا سود هر كس كه هست
رها كى كند سود خود را ز دست
كند ديگران را همى رهبرى
ولى خود بپويد ره ديگرى
به گمراهى افتد، گروهى دگر
اطاعت نموده از آن بد سير
بگيرد همى حق خود را اتمام
ولى نادهد حق مردم مدام
ز مردم بترسد نه در راه حق
شود همدم و يار بدخواه حق
پى كار مردم به هر وقت و گاه
نترسد همى از خدا و اله
به پايان هر زندگى اين بود
بود يا كه مر يا كه شيرين بود
به كار گروهى چو باشى رضا
ز انجام آن هم نباشى جدا
شريكى تو بر كارى اينسان كه هست
اگر چه نگيرى تو كارى بدست
به باطل هر آن كس كند اهتمام
گناهش دو باشد چو گردد تمام
گناهى ز انجامش آيد پديد
گناه رضايت شود هم مزيد
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 706
چو پيش آمدى آيد اندر مسير
نباشد اگر چه خوش و دلپذير
چو پايان پذيرد تو گوئى نبود
نشانى از آن ار چه بودى اسير
150 صبر و پيروزى
هر آن كس كه باشد به عالم صبور
ز انجام كارش بود گر چه دور
و ليكن موفق شود عاقبت
ز پايان كارى شود در سرور
دو كس را چو باشد همى اختلاف
به تبليغ و گفتن شده در مصاف
دو گونه بود حرف آنان اگر
به يك ره يكى شان بود بر خلاف
نگفتم دروغ و كسى هم دروغ
نگفته به من تا شوم منحرف
نكردم كسى را ز راه درست
به گفتار و گفتن همى منصرف
ستم را هر آن كس نمايد شروع
در اين ره همى باشد آغازگر
به روز قيامت بگويد دريغ
به حسرت فتد تا كه بيند خطر
بود در گذر اين جهان با شتاب
خوشا آنكه باشد براه صواب
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 707
هر آن كس كه با حق در افتد همى
به باطل گرايد به عالم دمى
در آيد ز پا و نماند به دهر
و گر هم بماند بود با غمى
به پيمان هر آن كس كه شد پايبند
تو با او بدينگونه پيمان ببند
وفا گر ندارد به پيمان خويش
رها كن تو او را و عهدى مبند
از آن كس شما را بود پيروى
ببايد براهش همى بگروى
اگر چه نباشد شناختى ترا
ببايد چنين حاصلى بدروى
به حق تا رسيدم نمودم قبول
نكردم به يك لحظه آنرا نكول
نيامد مرا شك و ترديد پيش
ندادم چنين رخصتى بر دخول
بصيرت بود با شما بيگمان
چو بگشوده چشم آيد هر دم عيان
هدايت نموده شما را به راه
به راه درستى نه راه گناه
شما را بود گوش و درك يقين
اگر بشنويد آنچه باشد ز دين
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 708
به نيكى بده پاسخ هر كسى
که شرمنده گردد در اين ره بسى
به بخشش تو كن شرّ وى منتفى
بدينگونه كن وضع او بررسى
كسى كو به راه خطا پا نهد
ز تهمت نشايد كه او وارهد
كسى را نبايد كند سرزنش
به ظن و گمان گر كه او پا نهد
به خودكامگى مىرسد بيگمان
هر آن كس كه قادر شود در جهان
چو خودكامگى بر كس آيد به پيش
به سوى تباهى برد روز خويش
ولى كو كند مشورت با كسى
برد بهره از عقل آنان بسى
هر آن كس كه پنهان كند راز خويش
ز كار خود هرگز نگردد پريش
بود، همچو مرگى ندارى به دهر
چو مرگ بزرگى بيايد به قهر
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 709
چو حق كسى را رعايت كنى
كه حق ترا او بجا ناورد
كنى بنده خود تو او را به دهر
در اين ره صميمانه ره بسپرد
ز مخلوق عالم نباشد روا
اطاعت نمودن ز راه خطا
خصوصا بجائى كه فرمان حق
ز راه حقيقت بماند جدا
به حق خود ار كس تساهل نمود
به روى خود اين گونه ره برگشود
نبايد شود سرزنش با سخن
نبايد كه گردد دچار محن
ولى گر كسى حقى از ديگران
برد آشكارا، چه باشد نهان
بود كار وى در خور سرزنش
نباشد چو رفتار نيكو منش
بود گر كسى همنشين با غرور
ز نعمت بماند يقينا بدور
ز راه صواب او بماند جدا
ز افزايش آن نبيند سرور
بزودى رسد مرگ و آيد ز راه
خوشا آنكه باشد برى از گناه
رفاقت بدنيا بود بس قليل
بود رفتن اين و آن هم گواه
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 710
بود روز روشن براى همه
نبايد كه با شك كنى زمزمه
به حق رو نما تا كه بينا شوى
بود كى نيازى به اين همهمه
براه گنه پا نبايد نهاد
نبايد رهى اين چنين برگشاد
كه آسانتر از توبه باشد يقين
جدائى از آن سخت و مشكل مباد
بسا آنكه در خوردنيهاى خويش
حريصانه راهى بگيرد به پيش
شود مانع از خوردنى هر چه هست
كند آدمى را غمين و پريش
جهالت شود باعث دشمنى
به آنچه نداند بشر در جهان
هر آنچه نداند ندارد يقين
به آنان بود در جهان بد گمان
كسى كو كند مشورت با كسى
كند گفتهها را همى بررسى
توجه كند بر خطائى كه هست
در اين ره نبيند زيانها بسى
هر آن كس كند نيزه خشم تيز
براه خدا باشد او در ستيز
ز باطل نبيند به دنيا شكست
بود گر چه پيوسته اندر گريز
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 711
چو بيمى ز كارى ترا شد عيان
در آن دم بيافكن تو خود را در آن
كه دورى از آن باشدت سختتر
از آنچه هراسان شوى بيگمان
سلاح رياست بود حوصله
نبايد كه گيرى از آن فاصله
بدان را به نيكى تو پاسخ بده
براه شكنجه چنين پا بنه
كه بدتر از اين شيوه نبود به دهر
شود كام آنان بدينسان چو زهر
جدا كن ز خود كينه و دشمنى
شود تا جدا از دل ديگران
بدينسان شود ريشهكن عقدهها
ز مهر و عطوفت ببينى نشان
لجاجت كند آدمى را به در
ز راه درست و رساند ضرر
بگيرد دگر فكرت آدمى
كند آدمى را دچار خطر
بدام طمع هر كه باشد به بند
رهائى نباشد ورا از كمند
ز حرص و طمع گر نگردد جدا
نباشد به آزادگى پاى بند
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 712
ندامت بود از پى هر قصور
به نادم نباشد نشان از سرور
هر آن كس كه دارد ره احتياط
بود از خسارت به هر دم به دور
به صبر ار موفّق نگردد كسى
به بىتابى افتد اگر او بسى
شود عمر وى مضمحل در جهان
به باد حوادث بود چون خسى
شگفتى مرا باشد از اين سخن
از اين ره شوم همنشين با محن
خلافت رسد بر صحابه ولى
به خويشان نباشد ورا همدلى
بود آدمى همچو آماج تير
كه مردن ورا باشد اندر مسير
به سوىاش شتابان بلاها بود
بجز غم دگر حاصلى ندرود
گلويش بگيرد ز نوشيدنى
بود غصههائى به هر خوردنى
به نعمت نگردد قرين آدمى
مگر اين كه گردد قرين غمى
ز كف او دهد نعمتى بىگمان
كه او را دگر نعمت آيد عيان
دهد روزى از عمر خود را ز دست
در اين ره ببيند نشان از شكست
كه روز دگر او كند زندگى
خوشا آنكه پويد ره بندگى
در اين ره بمردن همى رو كنيم
شتابان همى رو بدان سو كنيم
بدنهاى ما همچو آماج مرگ
بود، بر زمينها فتد همچو برگ
چگونه اميدى بماندن دهيم
چسان از غم و غصهها وارهيم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 713
كه كس را، زمانه شرافت نداد
اگر هم بدادش به فورى فتاد
مهيا شد آنچه ز مال و منال
پراكنده شد از حرام و حلال
روا كى بود خوى وابستگى
كه باشد بدنبال آن خستگى
رود آدمى زين جهان بزرگ
همان صاحبان مقام سترگ
چو دانا سكوتى كند در كلام
به خوبى نگردد به هر جا تمام
بدانسان كه نادان بگويد سخن
نباشد روا و نگيرد قوام
ز من بشنو اى زاده بو البشر
كلامى بگويم ترا مختصر
بدست آورى آنچه پيش از نياز
امانت ترا باشد هر دم به بر
به دلها نشان از سرور و غم است
محبّت به آنها چنان مرهم است
ز راه محبّت چو وارد شوى
ز شادى همى حاصلى بدروى
چو بىميلى آيد در اين ره به پيش
از اين ره شود بيگمان دل پريش
بفرمود على مرد نيكو خصال
على مرد ميدان و مرد جدال
كنم خشم خود را چه وقتى مهار
مرا گر كه خشمى بيايد به كار
بوقتى كه باشم پى انتقام
نباشد توانم پى اهتمام
رفيقان بدينسان كنندم خطاب
در اين ره نبايد بيارى شتاب
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 714
دگر اين كه باشم توانا به دهر
كنم ديگران را گرفتار قهر
دگر باره گويندم اينسان سخن
ز بخشش جدا باشى از هر محن
پسنديده باشد صفاتى چنين
فرو بردن آن بود دلنشين
به هر وقت و گاهى كه پيش آيدت
ز خشمى كه از دلپريش آيدت
چو بر مزبله راه حضرت فتاد
به قصد گذر پائى آنجا نهاد
در آن دم چو سرگينى آنجا بديد
چو آنرا بدانگونه مولا بديد
بگفتا در آن لحظه اينسان كلام
كلامى دل آرا به سعى تمام
هر آنچه كه باشد پى آن بخيل
ز راه حسادت كند خود ذليل
نتيجه بود اين كه باشد عيان
به سرگين اشاره بدش همچنان
دگر اين كه باشد روايت چنين
كه فرموده آن داور راستين
بود اين همان چه كه از روز پيش
بدندى پى آن به كردار خويش
مخور غصّه آنچه دادى ز كف
كزين ره رساند ترا بر هدف
كه از آن تو درسى بياموختى
نگردد چنين مالى از تو تلف
شود دل چو تن خسته و ناتوان
نشانى بدينگونه باشد عيان
پى رفع اين خستگىها كه هست
سخنهاى نيكو تو بنما بيان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 715
على تا كه حرف خوارج شنيد
از آنان چو اين گفته آمد پديد
كه باشد قضاوت ز بهر خدا
نباشد از او لحظهاى هم جدا
بفرمود باشد حقيقت ولى
حقيقت نباشد از آن منجلى
به باطل از اين گفته سودى برند
در اين ره پى سود يكديگرند
كسانى تجمع كنند ار به دهر
رسيده به پيروزى از راه قهر
و ليكن پراكنده گردند اگر
تفرّق چو آيد بر آنان به بر
بمانده به هر جا همى ناشناس
نشايد كه آنان نمودن قصاص
يكى را كه بودى به راه خلاف
بدى با حقيقت همى در مصاف
گروهى دگر هم به همراه وى
به سوى على ره همى كرد طى
على تا كه آنان بدانسان بديد
چنين گفته از وى بيامد پديد
مبارك نباشد بسى چهرهها
كه ديده نگردد به راه صفا
شود ديده در راه زشتى همى
از اين شيوه فارغ نگردد دمى
بود دو فرشته نگهبان به دهر
به هر آدمى وقت و هنگام قهر
ولى چون كه آيد اجل سوى او
روانه شود جانب كوى او
همان دو فرشته رهايش كنند
همانان ز بودن جدايش كنند
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 716
بود عمر انسان بسان سپر
نگهبان وى باشد از هر خطر
ولى عمر انسان چو گردد تمام
دگر لحظهاى هم نگيرد قوام
چو گفتندى آن دو چنين با امام
على آن سخندان نيكو مرام
كه ما با تو بيعت نموده چنين
به شرط شراكت به امرى وزين
به امر خلافت پى رهبرى
نبودى بجز اين ره ديگرى
بپاسخ بفرمود اينسان درست
نباشد كه باشد ز بنياد سست
مرا در عمل يار و ياور شويد
بدينگونه با من برابر شويد
بترسيد ايا مردمان از خدا
كه نبود ز وصفى بدينسان جدا
سخن هر چه باشد شما را به لب
همى بشنود اين نباشد عجب
و گر كه نگوئيد و پنهان كنيد
سكوتى بدينسان نمايان كنيد
بداند شما را چه باشد به سر
ورا باشد آن گفته روشن به بر
ز مردن هراسى نبايد كه باد
ببايد در اين ره همى پا نهاد
گريزى نباشد ز چنگال آن
شما را بدينگونه باشد عيان
بگيرد شما را به چنگال قهر
ستاده كند كامتان پر ز زهر
ز ياد ار بريدش بياد آورد
دمادم بدينگونه ره بسپرد
سپاس ار نكردت به نيكى كسى
به بىميلى هرگز نبايد رسى
كس ديگرى دارد از تو سپاس
كه او را نباشد در اين ره قياس
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 717
ندارد از آن بهرهاى هم به بر
و ليكن رساند ترا بار و بر
به نيكان عالم خدا يار باد
بر آنان به هر جا مددكار باد
چو ظرفى بود پر شود بيدرنگ
هر آنچه بريزى بود جاش تنگ مگر
ظرف دانش كه گردد گشاد
چو دانش بر آن رو نهد بيدرنگ
بود اولين سود و نفع صبور
همين بس كه گردد ز تهمت بدور ز
مردم ببيند همى ياورى
نباشد چو مردان پست و شرور
نباشى اگر در جهان بردبار
به هر جا ترا نايد اينسان به كار
نشان ده تو خود را چو مردى صبور
| قبل | فهرست | بعد |