قبل | فهرست | بعد |
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 683
و درود خدا بر او، فرمود: خدا «ايمان» را براى پاكسازى دل از شرك، و «نماز» را براى پاك بودن از كبر و خودپسندى، و «زكات» را عامل فزونى روزى، و «روزه» را براى آزمودن اخلاص بندگان، و «حج» را براى نزديكى و همبستگى مسلمانان، و «جهاد» را براى عزّت اسلام، و «امر به معروف» را براى اصلاح تودههاى ناآگاه، و «نهى از منكر» را براى بازداشتن بىخردان از زشتىها، «صله رحم» را براى فراوانى خويشاوندان، و «قصاص» را براى پاسدارى از خونها، و اجراى «حدود» را براى بزرگداشت محرّمات الهى، و ترك «مىگسارى» را براى سلامت عقل، و دورى از «دزدى» را براى تحقّق عفّت، و ترك «زنا» را براى سلامت نسل آدمى، و ترك «لواط» را براى فزونى فرزندان، و «گواهى دادن» را براى به دست آوردن حقوق انكار شده، و ترك «دروغ» را براى حرمت نگهداشتن راستى، و «سلام» كردن را براى امنيّت از ترسها، و «امامت» را براى سازمان يافتن امور امّت، و «فرمانبردارى از امام» را براى بزرگداشت مقام رهبرى، واجب كرد.
(سياسى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: آنگاه كه خواستيد ستمكارى را سوگند دهيد از او بخواهيد كه بگويد (از جنبش و نيروى الهى بيزار است» زيرا اگر به دروغ سوگند خورد، پس از بيزارى، در كيفر او شتاب شود، امّا اگر در سوگند خود بگويد «به خدايى كه جز او خدايى نيست» در كيفرش شتاب نگردد، چه او خدا را به يگانگى ياد كرد.
(اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: اى فرزند آدم خودت وصىّ مال خويش باش، امروز به گونهاى عمل كن كه دوست دارى پس از مرگت عمل كنند.
(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: تندخويى بىمورد نوعى ديوانگى است، زيرا كه تندخو پشيمان مىشود، و اگر پشيمان نشد پس ديوانگى او پايدار است.
(اخلاقى، بهداشتى) و درود خدا بر او، فرمود: سلامت تن در دورى از حسادت است.
(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: اى كميل خانوادهات را فرمان ده كه روزها در به دست آوردن بزرگوارى، و شبها در رفع نياز خفتگان بكوشند. سوگند به خدايى كه تمام صداها را مىشنود، هر كس دلى را شاد كند، خداوند از آن شادى لطفى براى او قرار دهد كه به هنگام مصيبت چون آب زلالى بر او باريدن گرفته و تلخى مصيبت را بزدايد چنان كه شتر غريبه را از چراگاه دور سازند.
(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: هر گاه تهيدست شديد با صدقه دادن، با خدا تجارت كنيد.
(اخلاقى اجتماعى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: وفادارى با خيانتكاران نزد خدا نوعى خيانت، و خيانت به خيانتكاران نزد خدا وفادارى است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 685
(اعتقادى، معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: بسا احسان پياپى خدا، گناهكار را گرفتار كند و پردهپوشى خدا او را مغرور سازد، و با ستايش مردم فريب خورد، و خدا هيچ كس را همانند مهلت دادن، مورد آزمايش قرار نداد.
مىگويم: (اين سخن امام عليه السّلام در كلمات گذشته آمده بود، امّا چون در اينجا عبارات زيبا و مفيدى اضافه بر گذشته وجود داشت آن را نقل كردم).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 687
بخش حكمتهاى شگفتىآور از سخنان امير المؤمنين عليه السّلام
(در اين فصل برخى از سخنان برگزيده شگفتىآور امام را مىآوريم كه احتياج به تفسير و تحليل دارد).
چون آنگونه شود، پيشواى دين قيام كند، پس مسلمانان پيرامون او چونان ابر پاييزى گرد آيند.
(«يعسوب» يعنى بزرگ مسلمانان، و «قزع» يعنى ابرهاى پاييزى)
اين سخنران، زبردست ماهرى است .
(«شحشح» يعنى مهارت دارد، به كسى كه خوب حرف مىزند يا خوب راه مىرود گويند، ولى در موارد ديگر «شحشح» يعنى فردى بخيل)
دشمنى، رنجها و سختىهايى هلاك كننده دارد.
(«قحم» يعنى مهلكهها، زيرا دشمنى آنان را به هلاكت مىرساند، و به معنى سختىها نيز آمده كه مىگويند «قحمة الاعراب»، يعنى روزگار سختى و گرسنگى عربها به گونهاى كه اموالشان تمام مىشود، و معنى «تقحّم» همين است كه مىگويند خشكسالى روستاييان را به سرزمينهاى سبز و آباد كشانده است).
چون زنان بالغ شوند، خويشاوندان پدرى براى سرپرستى آنان سزاوارترند.
منظور از «نصّ» آخرين درجه هر چيز است، مانند «نصّ» در سير، كه به معنى آخرين مرحله توانايى مركب است، هنگامى كه مىگوييم، «نصصت الرّجل عن الآمر» آنقدر سؤال از كسى بشود كه آنچه مىداند بيان كند، بنا بر اين «نصّ الحقاق» بمعنى رسيدن به مرحله بلوغ است كه پايان دوره كودكى است، اين جمله از فصيحترين كنايات و شگفت آورترين آنها است، منظور امام اين است، هنگامى كه زنان باين مرحله برسند «عصبه»: مردان خويشاوند پدرى كه محرم آنان هستند، مانند برادر، و عمو، به حمايت آنها سزاوارتر از مادرند، و هم چنين در انتخاب همسر براى آنها، و منظور از حقاق مخالفت و درگيرى مادر، با عصبه، در مورد اين زن است، به طورى كه هر كدام به ديگرى مىگويد: من از تو احقّ هستم، گفته مىشود:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 689
«حاققته حقاقا» بمعنى رشد عقلى است، يعنى به مرحلهاى برسد كه حقوق و احكام در باره او اجرا شود، اما آن كس كه نصّ الحقائق نقل كرده منظورش از حقايق، جمع «حقيقت» است. اين بود معنايى كه «ابو عبيد قاسم بن سلام» براى اين جمله كرده است، اما نظر من اين است كه منظور از «نصّ الحقاق» اين است كه زن به مرحلهاى برسد كه جائز باشد تزويج كند، و اختياردار حقوق خود شود، اين در حقيقت تشبيه به «حقاق» در شتر است چرا كه «حقاق» جمع حقّه و «حق» است به معنى شترى كه سه سالش تمام و آماده بهرهبردارى است. «حقائق» نيز جمع حقّه است، بنا بر اين هر دو تعبير به يك معنى باز مىگردد، هر چند معنى دوم به روش عرب شبيهتر است.
ايمان نقطهاى نورانى در قلب پديد آورد كه هر چه ايمان رشد كند آن نيز فزونى يابد.
(لمظة نقطه سياه يا سفيد است، مىگويند فرس المظ، يعنى اسبى كه در لب او نقطه سپيدى باشد)
هر گاه انسان طلبى دارد كه نمىداند وصول مىشود يا نه، پس از دريافت آن واجب است زكات آن را براى سالى كه گذشته، بپردازد.
مىگويم: (بنا بر اين «دين ظنون» آن است كه طلب كار نمىداند آيا مىتواند از بدهكار وصول كند يا نه گويا طلب كار در حال ظنّ و گمان است، گاهى اميد دارد كه بتواند آن را بستاند، و گاهى اميد دارد كه بتواند آن را بستاند، و گاهى نه، اين از فصيحترين سخنان است، همچنين هر كارى كه طالب آن هستى و نمىدانى در چه موضعى نسبت به آن خواهى بود، آن را «ظنون» گويند. و گفته اعشى شاعر عرب از همين باب است، آنجا كه مىگويد: «چاهى كه معلوم نيست آب دارد يا نه، و از محلى كه باران گير باشد دور است، نمىشود آن را همچون فرات، كه پر از آب است، و كشتى و شناگر ماهر را از پا در مىآورد، قرار داد» «جدّ» چاه قديمى بيابانى را گويند، و ظنون آن است كه معلوم نيست آب دارد يا نه).
اخلاق نظامى
تا مىتوانيد از زنان دورى كنيد
مى گويم: (معنى اين سخن آن كه از ياد زنان و توجّه دل به آنها در هنگام جنگ، اعراض كنيد، و از نزديكى با آنان امتناع ورزيد، چه اينكه اين كار بازوان حميّت را سست، و در تصميم شما خلل ايجاد مىنمايد، و از حركت سريع، و كوشش در جنگ باز مىدارد، هر كس كه از چيزى امتناع ورزد گفته مىشود «عذب عنه» و «عازب» و «عذوب» به معنى كسى است كه از خوردن و آشاميدن امتناع مىورزد).
مسلمان چونان تيراندازى ماهرى است كه انتظار دارد، در همان نخستين تيراندازى پيروز گردد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 691
مىگويم: (ياسرون، كسانى هستند كه با تيرها بر سر شترى مسابقه مىدهند، و فالج، يعنى چيره دست پيروز، مىگويند. قد فلج عليهم و فلجهم. يعنى بر آنان پيروز شدند، و آنان را مغلوب كردند، و راجز مىگويد: چيره دستى را ديدم كه پيروز شد.)
هر گاه آتش جنگ شعله مىكشيد، ما به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پناه مىبرديم، كه در آن لحظه كسى از ما همانند پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به دشمن نزديكتر نبود.
(وقتى ترس از دشمن بزرگ مىنمود، و جنگ به گونهاى مىشد كه گويا جنگجويان را مىخواهد در كام خود فرو برد، مسلمانان به پيامبر پناهنده مىشدند، تا رسول خدا شخصا به نبرد پردازد، و خداوند به وسيله او نصرت و پيروزى را بر آنان نازل فرمايد، و در سايه آن حضرت ايمن گردند، اما جمله
«اذا احمرّ البأس»
كنايه از شدّت كارزار است. در اين باره سخنان متعدّدى گفته شده كه بهترين آنها اينكه امام داغى جنگ را به شعلههاى سوزان آتش تشبيه كرده است، و از چيزهايى كه اين نظر را تقويت مىكند، سخن پيامبر در جنگ حنين است، هنگامى كه نبرد سخت شد و شمشير زدن مردم را در جنگ «هوازن» مشاهده كرد فرمود:
«الآن حمى الوطيس»
اكنون تنور جنگ داغ شد، «وطيس» تنور آتش است، بنا بر اين رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم داغى و گرمى جنگ را به افروختگى و شدّت شعلهورى آتش تشبيه فرموده است).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 693
(سياسى، تاريخى) و درود خدا بر او، فرمود: (آن هنگام كه تهاجم ياران معاويه به شهر انبار، و غارت كردن آن را شنيد، تنها و پياده به طرف پادگان نظامى كوفه «نخيله» حركت كرد، مردم خود را به او رسانده، گفتند اى امير مؤمنان ما آنان را كفايت مىكنيم، فرمود) شما از انجام كار خود درماندهايد چگونه كار ديگرى را برايم كفايت مىكنيد اگر رعاياى پيش از من از ستم حاكمان مىناليدند، امروز من از رعيّت خود مىنالم، گويى من پيرو، و آنان حكمرانند، يا من محكوم و آنان فرمانروايانند. وقتى سخن امام در يك سخنرانى طولانى كه برخى از آن را در ضمن خطبههاى گذشته آورديم، به اينجا رسيد. (دو نفر از ياران جلو آمدند و يكى گفت: من جز خود و برادرم را در اختيار ندارم، اى امير المؤمنان فرمان ده تا هر چه خواهى انجام دهم، امام فرمود) شما كجا و آنچه من مىخواهم كجا
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: (حارث بن حوت نزد امام آمد و گفت: آيا چنين پندارى كه من اصحاب جمل را گمراه مىدانم چنين نيست، امام فرمود) اى حارث تو زير پاى خود را ديدى، امّا به پيرامونت نگاه نكردى، پس سرگردان شدى، تو حق را نشناختى تا بدانى كه اهل حق چه كسانى مىباشند و باطل را نيز نشناختى تا باطل گرايان را بدانى. (حارث گفت: من و سعد بن مالك، و عبد اللّه بن عمر، از جنگ كنار مىرويم، امام فرمود) همانا سعد و عبد اللّه بن عمر، نه حق را يارى كردند، و نه باطل را خوار ساختند.
(سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: همنشين پادشاه، شير سوارى را ماند كه ديگران حسرت منزلت او را دارند، ولى خود مىداند كه در جاى خطرناكى قرار گرفته است.
(اخلاق اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: به بازماندگان ديگران نيكى كنيد، تا حرمت بازماندگان شما را نگاهدارند.
(علمى، درمانى) و درود خدا بر او، فرمود: گفتار حكيمان اگر درست باشد درمان ، و اگر نادرست، درد جان است.
(علمى) و درود خدا بر او، فرمود: (شخصى از امام پرسيد كه ايمان را تعريف كن) فردا نزد من بيا تا در جمع مردم پاسخ گويم، كه اگر تو گفتارم را فراموش كنى ديگرى آن را در خاطرش سپارد، زيرا گفتار چونان شكار رمنده است، يكى آن را به دست آورد، و ديگرى آن را از دست مىدهد.
(پاسخ امام در حكمت 31 آمد كه آن را نقل كرديم كه ايمان را بر چهار شعبه تقسيم كرد)
(اعتقادى، معنوى)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 695
و درود خدا بر او، فرمود: اى فرزند آدم اندوه روز نيامده را بر امروزت ميفزا، زيرا اگر روز نرسيده، از عمر تو باشد خدا روزى تو را خواهد رساند.
(اخلاق اجتماعى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: در دوستى با دوست مدارا كن، شايد روزى دشمن تو گردد، و در دشمنى با دشمن نيز مدارا كن، زيرا شايد روزى دوست تو گردد.
(اعتقادى، اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: مردم در دنيا دو دستهاند، يكى آن كس كه در دنيا براى دنيا كار كرد، و دنيا او را از آخرتش بازداشت، بر بازماندگان خويش از تهيدستى هراسان، و از تهيدستى خويش در امان است، پس زندگانى خود را در راه سود ديگران از دست مىدهد. و ديگرى آن كه در دنيا براى آخرت كار مىكند، و نعمتهاى دنيا نيز بدون تلاش به او روى مىآورد، پس بهره هر دو جهان را چشيده، و مالك هر دو جهان مىگردد، و با آبرومندى در پيشگاه خدا صبح مىكند، و حاجتى را از خدا درخواست نمىكند جز آن كه روا مىگردد.
(تاريخى، فقهى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: (در زمان حكومت عمر، نسبت به فراوانى زيور و زينتهاى كعبه صحبت شد، گروهى گفتند آنها را براى لشكر اسلام مصرف كن، كعبه زر و زينت نمىخواهد، وقتى از امير المؤمنين عليه السّلام پرسيدند، فرمود) همانا قرآن بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هنگامى نازل گرديد كه اموال چهار قسم بود، اموال مسلمانان، كه آن را بر أساس سهم هر يك از وارثان، تقسيم كرد، و غنيمت جنگى كه آن را به نيازمندانش رساند، و خمس، كه خدا جايگاه مصرف آن را تعيين فرمود، و صدقات، كه خداوند راههاى بخشش آن را مشخّص فرمود. و زيور آلات و زينت كعبه از اموالى بودند كه خدا آن را به حال خود گذاشت، نه از روى فراموشى آن را ترك كرد، و نه از چشم خدا پنهان بود، تو نيز آن را به حال خود واگذار چنانكه خدا و پيامبرش آن را بحال خود واگذاشتند. (عمر گفت: اگر تو نبودى رسوا مىشديم، و متعرّض زيور آلات كعبه نشد)
(قضايى) و درود خدا بر او، فرمود: (دو نفر دزد را خدمت امام آوردند كه از بيت المال دزدى كرده بودند، يكى برده مردم، و ديگرى بردهاى جزو بيت المال بود، امام فرمود) بردهاى كه از بيت المال است حدّى بر او نيست، زيرا مال خدا مقدارى از مال خدا را خورده است، امّا ديگرى بايد حدّ دزدى با شدّت بر او اجرا گردد (سپس دست او را بريد).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 697
(سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: اگر از اين فتنهها و لغزشگاه با قدرت بگذرم، دگرگونىهاى بسيار پديد مىآورم.
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: به يقين بدانيد خداوند براى بنده خود هر چند با سياست و سخت كوش و در طرح و نقشه نيرومند باشد، بيش از آنچه كه در علم الهى وعده فرمود، قرار نخواهد داد، و ميان بنده، هر چند ناتوان و كم سياست باشد، و آنچه در قرآن براى او رقم زده حايلى نخواهد گذاشت، هر كس اين حقيقت را بشناسد و به كار گيرد، از همه مردم آسودهتر است و سود بيشترى خواهد برد. و آن كه آن را واگذارد و در آن شك كند، از همه مردم گرفتارتر و زيانكارتر است، چه بسا نعمت داده شدهاى كه گرفتار عذاب شود، و بسا گرفتارى كه در گرفتارى ساخته شده و آزمايش گردد، پس اى كسى كه از اين گفتار بهرمند مىشوى، بر شكر گزارى بيفزاى، و از شتاب بى جا دست بردار، و به روزى رسيده قناعت كن.
(اخلاقى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: علم خود را نادانى، و يقين خود را شك و ترديد مپنداريد، پس هر گاه دانستيد عمل كنيد، و چون به يقين رسيديد اقدام كنيد.
(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: طمع به هلاكت مىكشاند و نجات نمىدهد، و به آنچه ضمانت كند، وفادار نيست، و بسا نوشنده آبى كه پيش از سيراب شدن گلو گيرش شد، و ارزش آنچه كه بر سر آن رقابت مىكنند، هر چه بيشتر باشد، مصيبت از دست دادنش اندوهبارتر خواهد بود، و آرزوها چشم بصيرت را كور مىكند، و آنچه روزى هر كسى است بى جستجو خواهد رسيد.
(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: خدايا به تو پناه مىبرم كه ظاهر من در برابر ديدهها نيكو، و درونم در آنچه كه از تو پنهان مىدارم، زشت باشد، و بخواهم با اعمال و رفتارى كه تو از آن آگاهى، توجّه مردم را به خود جلب نمايم، و چهره ظاهرم را زيبا نشان داده با اعمال نادرستى كه درونم را زشت كرده به سوى تو آيم، تا به بندگانت نزديك، و از خشنودى تو دور گردم.
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: نه، سوگند به خدايى كه با قدرت او شب تاريك را به سر برديم كه روز سپيدى در پى داشت، چنين و چنان نبود.
(اخلاقى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: كار اندكى كه ادامه يابد، از كار بسيارى كه از آن به ستوه آيى اميدوار كنندهتر است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 699
(عبادى) و درود خدا بر او، فرمود: هر گاه مستحبات به واجبات زيان رساند آن را ترك كنيد.
(اعتقادى، اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: كسى كه به ياد سفر طولانى آخرت باشد خود را آماده مىسازد.
(علمى) و درود خدا بر او، فرمود: انديشيدن همانند ديدن نيست، زيرا گاهى چشمها دروغ مىنماياند، امّا آن كس كه از عقل نصيحت خواهد به او خيانت نمىكند.
(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: ميان شما و پندپذيرى، پردهاى از غرور و خودخواهى وجود دارد.
(اجتماعى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: جاهلان شما پر تلاش، و آگاهان شما تن پرور و كوتاهى ورزند
(علمى، اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: دانش، راه عذر تراشى را بهانه جويان بسته است.
(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: آنان كه وقتشان پايان يافته خواستار مهلتند، و آنان كه مهلت دارند كوتاهى مىورزند.
(سياسى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: مردم چيزى را نگفتند خوش باد، جز آن كه روزگار، روز بدى را براى او تدارك ديد.
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: (از قدر پرسيدند، پاسخ داد:) راهى است تاريك، آن را مىپماييد، و دريايى است ژرف، وارد آن نوشيد، و رازى است خدايى، خود را به زحمت نيندازيد.
(علمى) و درود خدا بر او، فرمود: هر گاه خدا بخواهد بندهاى را خوار كند، دانش را از او دور سازد.
(اخلاقى، اجتماعى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: در گذشته برادرى دينى داشتم كه در چشم من بزرگ مقدار بود چون دنياى حرام در چشم او بىارزش مىنمود، و از شكم بارگى دور بود، پس آنچه را نمىيافت آرزو نمىكرد، و آنچه را مىيافت زياده روى نداشت. در بيشتر عمرش ساكت بود، امّا گاهى كه لب به سخن مىگشود بر ديگر سخنوران برترى داشت، و تشنگى پرسش كنندگان را فرو مىنشاند. به ظاهر ناتوان و مستضعف مىنمود، امّا در برخورد جدّى چونان شير پيشه مىخروشيد، يا چون مار بيابانى به حركت در مىآمد. تا پيش قاضى نمىرفت دليلى مطرح نمىكرد، و كسى را كه عذرى داشت سرزنش نمىكرد، تا آن كه عذر او را مىشنيد، از درد شكوه نمىكرد، مگر پس از تندرستى و بهبودى، آنچه عمل مىكرد مىگفت، و بدانچه عمل نمىكرد چيزى نمىگفت، اگر در سخن گفتن بر او پيشى مىگرفتند در سكوت مغلوب نمىگرديد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 701
و بر شنيدن بيشتر از سخن گفتن حريص بود. اگر بر سر دو راهى دو كار قرار مىگرفت، مىانديشيد كه كدام يك با خواسته نفس نزديكتر است با آن مخالفت مىكرد، پس بر شما باد روى آوردن به اينگونه از ارزشهاى اخلاقى، و با يكديگر در كسب آنها رقابت كنيد، و اگر نتوانستيد، بدانيد كه به دست آوردن برخى از آن ارزشهاى اخلاقى بهتر از رها كردن همه است.
(اعتقادى، اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: اگر خدا بر گناهان وعده عذاب هم نمىداد، لازم بود به خاطر سپاسگزارى از نعمتهايش نافرمانى نشود.
(اخلاق اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: (جهت تسليت گفتن به اشعث بن قيس در مرگ فرزندش) اى اشعث اگر براى پسرت اندوهناكى، به خاطر پيوند خويشاوندى سزاوارى، امّا اگر شكيبا باشى هر مصيبتى را نزد خدا پاداشى است. اى اشعث اگر شكيبا باشى تقدير الهى بر تو جارى مىشود و تو پاداش داده خواهى شد و اگر بى تابى كنى نيز تقدير الهى بر تو جارى مىشود و تو گناه كارى. اى اشعث پسرت تو را شاد مىساخت و براى تو گرفتارى و آزمايش بود، و مرگ او تو را اندوهگين كرد در حالى كه براى تو پاداش و رحمت است.
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: (به هنگام دفن رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) همانا شكيبايى نيكوست جز در غم از دست دادنت، و بىتابى ناپسند است جز در اندوه مرگ تو، مصيبت تو بزرگ، و مصيبتهاى پيش از تو و پس از تو ناچيزند.
(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: همنشين بىخرد مباش، كه كار زشت خود را زيبا جلوه داده، دوست دارد تو همانند او باشى.
(علمى) و درود خدا بر او، فرمود: (از فاصله ميان مشرق و مغرب پرسيدند، فرمود:) به اندازه يك روز رفتن خورشيد.
(اخلاقى اجتماعى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: دوستان تو سه گروهند، و دشمنان تو نيز سه دستهاند، امّا دوستانت: دوست تو و دوست دوست تو، و دشمن دشمن تو است، و امّا دشمنانت، پس دشمن تو، و دشمن دوست تو، و دوست دشمن تو است.
(اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: (شخصى را ديد كه چنان بر ضد دشمنش مىكوشيد كه به خود زيان مىرسانيد، فرمود:) تو مانند كسى هستى كه نيزه در بدن خود فرو برد تا ديگرى را كه در كنار اوست بكشد
(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: عبرتها چقدر فراوانند و عبرت پذيران چه اندك
(اخلاقى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: كسى كه در دشمنى زياده روى كند گناهكار، و آن كس كه در دشمنى كوتاهى
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 703
كند ستمكار است، و هر كس كه بىدليل دشمنى كند نمىتواند با تقوا باشد
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: آنچه كه بين من و خدا نارواست اگر انجام دهم و مهلت دو ركعت نماز داشته باشم كه از خدا عافيت طلبم، مرا اندوهگين نخواهد ساخت.
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: (از امام پرسيدند چگونه خدا با فراوانى انسانها به حسابشان رسيدگى مىكند پاسخ داد:) آن چنانكه با فراوانى آنان روزيشان مىدهد (و باز پرسيدند چگونه به حساب انسانها رسيدگى مىكند كه او را نمىبينند فرمود) همان گونه كه آنان را روزى مىدهد و او را نمىبينند
(اجتماعى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: فرستاده تو بيانگر ميزان عقل تو، و نامه تو گوياترين سخنگوى تو است
(معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: آن كس كه به شدّت گرفتار دردى است نيازش به دعا بيشتر از تندرستى است كه از بلا در امان است نمىباشد.
(اخلاقى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: مردم فرزندان دنيا هستند و هيچ كس را بر دوستى مادرش نمىتوان سرزنش كرد.
(اخلاقى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: نيازمندى كه به تو روى آورده فرستاده خداست، كسى كه از يارى او دريغ كند، از خدا دريغ كرده، و آن كس كه به او بخشش كند، به خدا بخشيده است.
(اخلاقى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: غيرتمند هرگز زنا نمىكند.
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: اجل، نگهبان خوبى است.
مىگويم: معناى سخن امام اين است كه انسان بر كشته شدن فرزندان بردبارى مىكند امّا در غارت و ربوده شدن اموال بردبار نيست.)
(اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: آدم داغدار مىخوابد، امّا مال غارت شده، نمىخوابد.
مىگويم: (معناى سخن امام عليه السّلام اين است كه انسان بر كشته شدن فرزندان بردبارى مىكند امّا در غارت و ربوده شدن اموال بردبار نيست).
(اخلاق اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: دوستى ميان پدران، سبب خويشاوندى فرزندان است، و خويشاوندى به دوستى نيازمندتر است از دوستى به خويشاوندى.
(اخلاقى، معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: از گمان مؤمنان بپرهيزيد كه خدا حق را بر زبان آنان قرار داده است.
(اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: ايمان بندهاى درست نباشد جز آن كه اعتماد او به آنچه در دست خداست بيشتر از آن باشد كه در دست اوست.
(اعتقادى)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 705
و درود خدا بر او، فرمود: (چون به شهر بصره رسيد خواست انس بن مالك را به سوى طلحه و زبير بفرستد تا آنچه از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در باره آنان شنيده يادشان آورد، أنس، سر باز زد و گفت من آن سخن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را فراموش كردم، فرمود) اگر دروغ مىگويى خداوند تو را به بيمارى برص (سفيدى روشن) دچار كند كه عمّامه آن را نپوشاند.
(پس از نفرين امام (ع)، انس به بيمارى برص در سر و صورت دچار شد، كه همواره نقاب مىزد)
(علمى، عبادى) و درود خدا بر او، فرمود: دلها را روى آوردن و نشاط، و پشت كردن و فرارى است، پس آنگاه كه نشاط دارند آن را بر انجام مستحبّات واداريد، و آنگاه كه پشت كرده بىنشاط است، به انجام واجبات قناعت كنيد.
(علمى) و درود خدا بر او، فرمود: در قرآن اخبار گذشتگان، و آيندگان، و احكام مورد نياز زندگىتان وجود دارد.
(سياسى، اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: سنگ را از همان جايى كه دشمن پرت كرده، باز گردانيد، كه شر را جز شر پاسخى نيست.
(علمى، هنرى) و درود خدا بر او، فرمود: (به نويسنده خود عبيد اللّه بن ابى رافع دستور داد) در دوات، ليقه بينداز، نوك قلم را بلند گير، ميان سطرها فاصله بگذار، و حروف را نزديك به يكديگر بنويس، كه اين شيوه براى زيبايى خط بهتر است.
(اعتقادى، اقتصادى) و درود خدا بر او، فرمود: من پيشواى مؤمنان، و مال، پيشواى تبهكاران است.
مىگويم: (معناى سخن امام اين است كه مؤمنان از من پيروى مىكنند و بدكاران پيرو مال مىباشند آنگونه كه زنبوران عسل از رئيس خود اطاعت دارند)
(اعتقادى، سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: (شخصى يهودى به امام گفت: هنوز پيامبرتان را دفن نكرده، در بارهاش اختلاف كرديد، امام فرمود:) ما در باره آنچه كه از او رسيده اختلاف كرديم، نه در خود او، امّا شما يهوديان، هنوز پاى شما پس از نجات از درياى نيل خشك نشده بود كه به پيامبرتان گفتيد: «براى ما خدايى بساز، چنانكه بت پرستان خدايى دارند» و پيامبر شما گفت: «شما مردمى نادانيد»
(سياسى، نظامى) و درود خدا بر او، فرمود: (از امام پرسيدند، با كدام نيرو بر حريفان خود پيروز شدى فرمود) كسى را نديدم جز آن كه مرا در شكست خود يارى مىداد
مىگويم: (امام به اين نكته اشاره كرد كه هيبت و ترس او در دلها جاى مىگرفت)
(اقتصادى)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ص 707
و درود خدا بر او، فرمود: (به پسرش محمد حنفيّه سفارش كرد) اى فرزند من از تهيدستى بر تو هراسناكم، از فقر به خدا پناه ببر، كه همانا فقر، دين انسان را ناقص، و عقل را سرگردان، و عامل دشمنى است.
(علمى) و درود خدا بر او، فرمود: (شخصى مسئله پيچيدهاى سؤال كرد، فرمود) براى فهميدن بپرس، نه براى آزار دادن، كه نادان آموزش گيرنده، همانند داناست، و همانا داناى بىانصاف چون نادان بهانه جو است.
(سياسى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: (عبد اللّه بن عباس در مسئلهاى نظر داد كه امام آن را قبول نداشت و فرمود) بر تو است كه رأى خود را به من بگويى، و من بايد پيرامون آن بينديشم، آنگاه اگر خلاف نظر تو فرمان دادم بايد اطاعت كنى.
(سياسى، اجتماعى) و درود خدا بر او، فرمود: (وقتى امام از جنگ صفین باز مىگشت به محلّه شباميان رسيد، آواز گريه زنان بر كشتگان جنگ را شنيد، ناگاه حرب بن شرحبيل شبامى بزرگ قبيله شباميان خدمت امام رسيد به او فرمود) آيا آن گونه كه مىشنوم، زنان شما بر شما چيره شدهاند چرا آنان را از گريه و زارى باز نمىداريد (حرب پياده و امام سوار بر اسب مىرفتند، به او فرمود) باز گرد، كه پياده رفتن رييس قبيلهاى چون تو پشت سر من، موجب انحراف زمامدار و زبونى مؤمن است.
(سياسى، اعتقادى) و درود خدا بر او، فرمود: (در جنگ نهروان هنگامى كه از كنار كشتگان خوارج مىگذشت فرمود) بدا به حال شما آن كه شما را فريب داد به شما زيان رساند. (پرسيدند چه كسى آنان را فريفت، اى امير المؤمنين عليه السّلام فرمود) شيطان گمراه كننده، و نفسى كه به بدى فرمان مىدهد، آنان را با آرزوها مغرور ساخت، و راه گناه را بر ايشان آماده كرد، و به آنان وعده پيروزى داد، و سرانجام به آتش جهنّم گرفتارشان كرد.
(اعتقادى، اخلاقى، تربيتى) و درود خدا بر او، فرمود: از نافرمانى خدا در خلوتها بپرهيزيد، زيرا همان كه گواه است، داورى كند.
(سياسى) و درود خدا بر او، فرمود: (آنگاه كه خبر كشته شدن محمد بن ابى بكر را به او دادند فرمود) همانا اندوه ما بر شهادت او، به اندازه شادى شاميان است، جز آن كه از آنان يك دشمن، و از ما يك دوست كم شد.
(معنوى) و درود خدا بر او، فرمود: عمرى كه خدا از فرزند آدم پوزش را مىپذيرد شصت سال است.
(سياسى، اخلاقى) و درود خدا بر او، فرمود: پيروز نشد آن كس كه گناه بر او چيرگى يافت، و آن كس كه با بدى پيروز شد شكست خورده است.
قبل | فهرست | بعد |